Uşaq cərrahiyyəsi doğuşdan 16 yaşa qədər olan uşaqlarda cərrahi və uroloji problemlərin diaqnostikası və müalicəsi ilə məşğul olan cərrahiyyə intizamıdır. Ürək əməliyyatları istisna olmaqla, bütün həzm və tənəffüs sistemi, uşaq ginekologiyası, döş qəfəsi, baş-boyun onkologiyası, travma və endokrin cərrahiyyə əməliyyatları ilə məşğul olur. Uşaq cərrahiyyəsi, laparoskopik və torakoskopik müdaxilələrin, eləcə də diaqnostik və müdaxiləli endoskopik tətbiqlərin daxil olduğu texnologiyaların istifadə edildiyi, doğuşdan əvvəl məlum olan və ya doğuşdan sonra baş verən anomaliyaların da uşaq cərrahiyyəsi mütəxəssisləri tərəfindən müalicə edildiyi tibb sahəsidir. Normal cərrahiyyədən fərqli olaraq, bu şöbə pediatriya üzrə ixtisaslaşmışdır; Neonatal şöbə, reanimasiya, onkologiya və travmatologiya kimi bir çox şöbə ilə işləyir. Bu sahədə ixtisaslaşmış həkimlər 6 illik tibb fakültəsini bitirdikdən sonra uşaq cərrahiyyəsi üzrə 6 illik ixtisas təhsili alırlar.
Uşaq Cərrahiyyəsi nədir?
Uşaq cərrahiyyəsi uşaqlıq dövründə qazanılan xəstəliklər və travmalar, həmçinin prenatal anomaliyalar nəticəsində yaranan bir çox müxtəlif vəziyyətlərin diaqnozu və müalicəsi ilə məşğul olan elm sahəsidir. İnsanlar uşaqlıqda edilən cərrahi müdaxilənin nəticələrini ömür boyu yaşayacağı üçün xəstələrin fiziologiyası və psixoloji sağlamlığı nəzərə alınaraq inkişafına xələl gətirməmək üçün əlavə diqqət yetirilməlidir. Hormonal tənzimləmə yeni doğulmuş xəstələrdə yeni başladığı üçün onların metabolizması uşaqlar və böyüklərdən fərqlidir. Onların immun sistemi hələ inkişaf etmədiyi üçün infeksiyalara qarşı müqaviməti aşağıdır. Uşaq xəstələrdə, böyüklərdən fərqli olaraq, hüceyrə bölünməsi çoxalma üçün deyil, fiziki və zehni inkişaf üçün baş verir. Hüceyrələrin sürətlə bölünməsi sağalma müddətini qısaltdığından uşaqlar və körpələr böyüklər və yaşlı xəstələrlə müqayisədə fiziki travmaya daha davamlıdırlar.
Uşaq Cərrahiyyə Xəstəlikləri
Uşaq cərrahiyyəsi yanıqların stasionar və ambulator müalicəsi ilə yanaşı, yol qəzaları, yıxılma və buna bənzər travmalar, kəsici-deşici alətlər nəticəsində yaranan qarın və döş qəfəsi travmaları, sarsılmış körpə sindromu kimi bir çox vəziyyətlə məşğul olur. O, həmçinin aşağıdakı xəstəliklərlə məşğul olur:
- Həzm sistemi: özofagus stenozu, korroziyalı ezofagit, tez alışan və kostik maddələrin qəbulu nəticəsində yaranan xəstəliklər, mədə stenozu, obstruksiya və xoralar, mədə-ezofagial reflü, nazik bağırsaq tıkanıklığı, poliplərin olması, iltihablı bağırsaq xəstəlikləri, meqakolon xəstəlikləri, iltihablı bağırsaq xəstəlikləri, Fistula əmələ gəlməsi, hemoroid, qasıq və göbək yırtıqları, qaraciyər kistaları, abses və şişlər, mədəaltı vəzinin kistləri və şişləri kimi bir çox xəstəlik cərrahi müdaxilə tələb edə biləcək uşaqlıq çağı xəstəlikləri arasındadır.
- Tənəffüs sistemi: Ağciyər infeksiyası, nəfəs borusu xəstəlikləri, nəfəs borusunda yad cisimlərin çıxarılması və digər bronkoskopik əməliyyatlar nəticəsində inkişaf edən xəstəliklər, pektus ekskavatum olaraq bilinən barrel sinə və döş qəfəsi deformasiyaları uşaq cərrahiyyəsinin ixtisas sahəsinə daxil olan tənəffüs yolu xəstəlikləridir.
- Uşaqlıqda rast gəlinən Xərçəng Xəstəlikləri: Böyrək, ağciyər, qaraciyər, yumurtalıq, xaya, limfa düyünləri və yumşaq toxuma şişləri, eləcə də sinir toxumasından yaranan digər şişlər uşaq cərrahiyyəsində multidissiplinar yanaşma tələb edir.
- Uşaqlarda Hormonal Xəstəliklərin Cərrahi Müalicəsi: Qalxanabənzər vəz, mədəaltı vəzi və böyrəküstü vəzi xəstəliklərinin diaqnostikası və müalicəsi ilə məşğul olur.
- Uşaqlarda Baş və Boyun Cərrahiyyəsi: Anadangəlmə və qazanılmış boyun kistləri və sinusları uşaq cərrahiyyəsinin ixtisasıdır.
Yenidoğanın Cərrahi Vəziyyətləri
Dölün inkişafı zamanı genetik yolla ötürülən xəstəliklər, deformasiyalar, ətraf mühit faktorları, hamiləlik zamanı istifadə olunan dərmanlar, gec hamiləlik nəticəsində yaranan deformasiya və disfunksiya nəticəsində yaranan anomaliyalar yeni doğulmuş körpələrdə uşaq əməliyyatı tələb edən xəstəliklərə səbəb ola bilər. Bu anadangəlmə anomaliyaların əhali arasında yayılması 3% - 5% arasındadır. Bu xəstəlikləri aşağıdakı başlıqlar altında qruplaşdırmaq olar:
Anorektal Malformasiyalar: Bunlar həzm sisteminin, cinsiyyət sisteminin, sidik yollarının və yoğun bağırsağın düz bağırsaq kimi tanınan son hissəsi olan bağırsaqlarda görülən problemlərdir. Körpənin ana bətnində həyatının ilk 3 ayında sidik yolundan ayrılmalı olan düz bağırsağın və anusun patologiyası lazım olduğu kimi inkişaf etməməsi və cərrahi müdaxilə tələb etməsi nəticəsində yaranan xəstəliklərdir. Diaqnoz doğumdan sonra fiziki müayinə, həmçinin lazım olduqda ultrasəs və birbaşa rentgenoqrafiya ilə qoyulur. Bu xəstəlikləri anus darlığı, ön anus, anusun qişa ilə bağlanması, yoğun bağırsağın son hissəsi olaraq təyin olunan düz bağırsağın anusa birləşməməsi və düz bağırsağın sidik yolları ilə birləşməsi kimi də qeyd etmək olar. fistula kimi tanınır.
Anadangəlmə Duodenal Obstruksiyalar: Ən çox bağırsaq tıxanıqlığı onikibarmaq bağırsaq kimi tanınan bölgədə meydana gəlir. Bu nahiyədə aşkar edilən patologiyalar daha çox duodenal atreziya şəklində özünü göstərir. Tək müalicə variantının cərrahi əməliyyat olduğu duodenal atreziyanın diaqnozu rentgenoloji görüntüləmə ilə qoyulur. Təcili əməliyyat tələb edən bu vəziyyətdə qapalı hissələr çıxarılır və bağırsaq sistemi işləyir.
Exstrophy Cloaca: Körpənin ana bətnində həyatının 4-5-ci həftəsində sidik, cinsiyyət və həzm sisteminin sonu kloaka deyilən boşluqda olur. Bu boşluq inkişafın 6-cı həftəsində ikiyə bölünür və biri öndə, biri arxada olmaqla iki ayrı boşluğa çevrilir. Bölünmənin baş vermədiyi insanlarda qarının ön divarı bağlanmır, buna kloaka ekstrofiyası deyilir. Anusun bağlanması, bağırsağın olmaması və ya qısalması, sidik ifrazat sisteminin pozulmaları kimi bir çox struktur qüsurları müşayiət edə bilər.
Exstrophy Vesica: Doğuşda sidik kisəsinin çöldə olması ilə təyin olunan bu anadangəlmə anomaliya oğlanlarda qızlara nisbətən 3 qat daha çox görülür. Sidik kisəsinin ön səthi olmayan arxa divarın daxili hissəsi qasıq bölgəsi kimi tanınan bölgədən birbaşa xaricə açılır. Əksər xəstələrdə qasıq yırtığı da olur. Adətən cərrahi müalicə birdən çox əməliyyatdan ibarətdir.
Qastroşizis: Ən çox görülən iki anadangəlmə qarın divarı qüsurundan biri olan qastroşizis təxminən 2500 doğuşdan birində görülür. Bu bağırsaqların və bəzi hallarda mədənin, nadir hallarda göbək kordonunun sağ tərəfində qarın boşluğunda yerləşən sidik-cinsiyyət strukturlarının xarici olmasıdır. Bağırsaqlar ödemli və qısadır.
Omfalosel: Qarın divarı qüsurlarından biri olan omfalosel təxminən 5000 doğumdan birində rast gəlinir. Qarın boşluğunda yerləşməsi lazım olan nazik bağırsaqlar, kolon, dalaq və qaraciyər kimi daxili orqanlar qarın ön divarının xaricində bir kisədə yerləşir.
İHPS: İnfantil hipertrofik pilorik stenoz olaraq təyin olunan bu vəziyyət, doğumdan sonra 2-4 həftə normal qidalana bilən körpə qidalanmadan sonra qusmağa başladığında özünü göstərir. Mədədən nazik bağırsağa keçid yolunun daralması qidanın bağırsağa keçməsinin qarşısını alır. Genetik və ətraf mühit faktorlarından təsirləndiyi düşünülən bu xəstəliyə qızlara nisbətən oğlanlarda daha çox rast gəlinir. Pilorik əzələ qarın boşluğunun ultrasəsi ilə ölçülür və araşdırılır. Lazım olduqda, barium rentgenoqrafiyası ilə görüntüləmə aparılır.
Jejunoileal Atreziya: Ana bətnində olan körpənin nazik bağırsaqlarının bir hissəsinin damar səbəblərindən struktur olaraq qeyri-kafi formalaşması nəticəsində meydana gələn bir vəziyyətdir. Doğuşdan sonra körpədə şişkinliyin artması, defekasiya edə bilməməsi və qusma ilə xarakterizə olunur. Diaqnoz radioloji görüntüləmə nəticəsində qoyulur. Bağırsaqlarda tıxanmış yer uşaq cərrahının müdaxiləsi ilə çıxarılır. Bağırsağın davamlılığı sağlam bölmələri birləşdirərək təmin edilir.
CDH: Anadangəlmə diafraqma yırtığı diafraqma əzələsindəki bir açılış səbəbiylə meydana gələn yırtıq növüdür. Tez-tez bağırsaqlar, nadir hallarda qaraciyər və dalaq yırtıq ola bilər. Həyati təhlükəsi olan CDH üçün yeganə müalicə üsulu cərrahiyyədir.
Mekonium ileus: Hər 12 min doğumda rast gəlinən bağırsaq tıkanıklığı növüdür. Körpənin ilk nəcisi olan mekonium bağırsağa yapışdıqda baş verir. Körpə qarında şişkinlik və qusma kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Uroqrafiya ilə lavman edilərək tıxanmaya səbəb olan mekonium boşaldılır və bağırsaqlar tamamilə açılır. Əgər maneəni bu yolla aradan qaldırmaq mümkün deyilsə, cərrahi əməliyyat tələb olunur.
Qida borusu atreziyası: Qida borusunun anadangəlmə qapanması olaraq təyin olunan özofagus atreziyasında qida borusunun bir hissəsi əmələ gəlmir. Tez-tez traxeya ilə əlaqə var. Qidalanmanın mümkün olmadığı bu vəziyyətdə yeganə seçim əməliyyatdır.
